Wat is snuffelziekte?

Er bestaan twee vormen van atrofische rhinitis: progressieve atrofische rhinitis (PAR) en niet-progressieve atrofische rhinitis (NPAR).

• Progressieve atrofische rhinitis (PAR): dit is de ernstigste vorm, zowel in klinische uiting als in economische schade. Deze wordt veroorzaakt door toxigene (gifstof producerende) Pasteurella multocida (DNT-positieve P. multocida) als primaire ziekteverwekker, samen met andere ziekteverwekkers waaronder Bordetella bronchiseptica. De aantasting van de neusschelpen is onomkeerbaar.
• Niet-progressieve atrofische rhinitis (NPAR): veroorzaakt door toxigene B. bronchiseptica. Bij deze vorm zijn de letsels omkeerbaar. Dat betekent dat de neus weer kan genezen. De tijdelijke aantasting van het neusslijmvlies en de neusschelpen treedt voornamelijk bij gespeende biggen op. De bacterie B. bronchiseptica is ook een primaire oorzaak van longontsteking en is een van de belangrijke ziekteverwekkers in PRDC.

De bacteriën P. multocida en B. bronchiseptica zijn op bijna alle varkensbedrijven aanwezig. Het aantal dieren dat klinisch ziek is, vormt eigenlijk slechts het topje van de ijsberg wat betreft besmette dieren. Op hetzelfde moment zijn ook veel varkens besmet die (nog) klinisch gezond zijn. Besmetting treedt meestal op jonge leeftijd op, via neus-neuscontact tussen zeug en big. Na het spenen wordt horizontale spreiding van big tot big belangrijker.

Wat zijn de gevolgen van een besmetting?

Niet iedere big die is besmet met deze bacteriën, ontwikkelt de ziekte AR. Er zijn verschillende dier- en omgevingsfactoren die het risico op AR verhogen, zoals onvoldoende biestopname of een te lage concentratie AR-antistoffen in de biest, een hoge bezettingsgraad, het mengen van dieren, het optreden van co-infecties en een hoge concentratie ammoniak en/of stof in de stal.

Daarnaast heeft niet iedere Bordetella-bacterie hetzelfde ziekteverwekkend vermogen. Dit hangt af van genen die coderen voor gifstoffen – er zijn verschillende gifstoffen geïdentificeerd – en de omstandigheden, waaronder temperatuur en co-infectie met andere ziekteverwekkers.

De progressieve vorm van AR komen we in Nederland nauwelijks meer tegen omdat veruit alle fokkerijbedrijven vrij zijn van DNT-positieve P. multocida. Er zijn wel andere P. multocida-stammen aanwezig, maar niet meer die specifieke bacteriestam die PAR kan veroorzaken. NPAR veroorzaakt door B. bronchiseptica is wel van belang in Nederland.

De belangrijkste gevolgen van NPAR zijn:

• Frequent niezen
• Neusvloei: wit(geel) en troebel van uitzicht
• Verminderde eetlust
• Verminderde groei: 25 tot 40 gram minder per dag
• Hoger risico op longontsteking/PRDC
• Hoger risico op streptokokkeninfecties en de ziekte van Glässer

Hoe wordt de neus aangetast?

De eerste stap is het aanhechten van B. bronchiseptica aan het neusslijmvlies (zie figuur 1-A). De bacterie vermenigvuldigt zich en produceert gifstoffen die het neusslijmvlies beschadigen (zie figuur 1-B). De gifstoffen dringen ook door tot het onderliggend botweefsel en veroorzaken ontsteking en beperkte aantasting van de neusschelpen (zie figuur 1-C). Het ontstoken en beschadigd slijmvlies is een ingangspoort voor andere bacteriën, zoals Streptococcus suis en Glaesserella parasuis.

Bij de progressieve vorm (PAR) zorgt de gelijktijdige infectie met B. bronchiseptica en DNT-positieve P. multocida voor ernstige schade. De DNT-gifstof veroorzaakt botafbraak waardoor de neusschelpen en zelfs het neustussenschot onomkeerbaar worden beschadigd. (zie figuur 1-D).

Figuur 1. Illustratie van hoe de neus aangetast wordt door B. bronchiseptica en DNT-positieve P. multocida. Afbeelding: Hipra

Zo stelt u de diagnose

De diagnose van NPAR wordt gesteld via een combinatie van onderzoeken:
a) Klinisch onderzoek (niezen, neusvloei, verminderde groei, symptomen van PRDC et cetera)
b) Sectie + visuele beoordeling van de dwarsdoorsnede van de neus
Vanwege de voorbijgaande letsels dient dit onderzoek niet op slachtleeftijd te gebeuren, maar bij gespeende biggen of jonge vleesvarkens die zijn gestorven of geëuthanaseerd. Op de dwarsdoorsnede wordt gekeken naar de aantasting (atrofie) van de neusschelpen. Er wordt een score toegekend aan iedere neusschelp en aan het neustussenschot (zie afbeelding 2). Hoe hoger de score, hoe ernstiger de letsels.
c) Het aantonen van B. bronchiseptica via kweek of PCR-onderzoek

Afbeelding 2. Scoresysteem voor de beoordeling van AR-letsels zoals beschreven in de Europese Farmacopee (een officieel uitgegeven handboek met voorschriften). Afbeelding: Hipra

De progressieve, onomkeerbare vorm van AR is gemakkelijker te diagnosticeren dan de niet-progressieve vorm (NPAR), omdat het klinisch duidelijk herkenbaar is en de letsels tot aan de slachtlijn aantoonbaar zijn (zie afbeelding 3). In dat geval kan de score van de neusschelpen na het slachten gebeuren. Geadviseerd wordt een steekproefgrootte van 20 procent van de dieren te nemen om een uitspraak te kunnen doen op koppelniveau. Bovendien is er een PCR-test beschikbaar om DNT-positieve P. multocida aan te tonen via neusswabs of speekselmonsters.

Afbeelding 3. Klinisch beeld van PAR. Links: een gespeende big met een bloedspoor in het rechter neusgat. Rechts: een vleesvarken met scheve neus door aantasting van het neustussenschot. Afbeelding: Hipra

Hipra ondersteunt dierenartsen en varkenshouders bij het stellen van de diagnose. Allereerst via de diagnostische service Rhinicheck. Daarbij wordt via PCR-onderzoek nagegaan of de twee bacteriën aanwezig zijn in een koppel biggen. Dat gaat op een niet-invasieve manier via het verzamelen van speekselmonsters met kauwtouwen. Als het koppel is geïnfecteerd met DNT-positieve P. multocida en/of B. bronchiseptica test het speeksel positief.

Daarnaast heeft Hipra in samenwerking met wetenschappers de AI Diagnos-app ontwikkeld om de aantasting van neuzen door snuffelziekte te bepalen aan de hand van enkele klikken. Met behulp van kunstmatige intelligentie (AI) worden foto's van neusdoorsneden gescoord, gebruikmakend van het scoresysteem dat in afbeelding 2 wordt weergegeven.